W większości przypadków ojcem dziecka jest mąż matki, a więc w sytuacji, gdy dziecko urodziło się w czasie trwania małżeństwa pochodzenie jest bezsporne. Wynika to z funkcjonującego w polskim prawie rodzinnym domniemania ojcostwa. Jeśli nie są spełnione przesłanki dla istnienia domniemania, ojcostwo może zostać ustalone przez sąd lub uznane przez ojca. Dziecko można uznać nie tylko, gdy jest niemowlęciem, ale również w okresie prenatalnym lub gdy jest nastoletnie, jednakże jedynie do osiągnięcia przez nie pełnoletności.
Uznanie dziecka stanowi po prostu oświadczenie mężczyzny, stwierdzające, że dziecko pochodzi od niego, co jest potwierdzane przez matkę. Wszystkie powyższe sposoby ustalenia ojcostwa w przypadku istnienia już ojcostwa prawnego, które nie pozostaje w zgodzie z ojcostwem biologicznym będą możliwe dopiero wobec uprzedniego zaprzeczenia ojcostwa. Od razu na marginesie warto zaznaczyć, że niedopuszczalne jest jednak zaprzeczenie ojcostwa, jeżeli dziecko zostało poczęte w wyniku zabiegu medycznego, na który ojciec wyraził zgodę (chodzi tu w szczególności o sytuację, gdy w np. w trakcie małżeństwa użyte zostało nasienie innego mężczyzny w celu skutecznego zapłodnienia żony mężczyzny, o którym mowa, a więc tego który wyraził na ów zabieg zgodę).
Natomiast jeśli nie nastąpiło dobrowolne uznanie ojcostwa – do takiego ustalenia może dojść na mocy orzeczenia sądowego. Sądowe ustalenie ojcostwa jest zatem drugim obok uznania ojcostwa sposobem ustalenia ojcostwa pozamałżeńskiego.
Odpowiadając na pytanie postawione na początku – owszem, można ustalić po 10. latach, a nawet 15. latach od urodzenia dziecka ojcostwo. Wynika to z art. 84 k.r.o., który przewiduje możliwość sądowego ustalenia ojcostwa aż do osiągnięcia przez dziecko pełnoletności. Niedopuszczalne jest wniesienie takiego powództwa jedynie po śmierci dziecka. Natomiast ustalić ojcostwo można nawet po śmierci ojca (wówczas oczywiście jedynie badania genetyczne są utrudnione, ale nadal nie niemożliwe). Sądowe ustalenie ojcostwa odbywa się zwykle z użyciem grupowego badania krwi bądź testów DNA. DNA człowieka jest niezmienne przez całe życie, stąd na jego podstawie ustalić ojcostwo można w każdym momencie. Co więcej, żądania ustalenia ojcostwa może dochodzić dziecko, które już jest pełnoletnie.
„Standardowa procedura genetycznego badania ojcostwa obejmuje laboratoryjną analizę DNA matki, dziecka oraz domniemanego ojca. Badanie pozwala na wykluczenie ojcostwa oraz na potwierdzenie ojcostwa z prawdopodobieństwem graniczącym z pewnością” – wskazuje w wystąpieniu Marek Michalak, Rzecznik Praw Dziecka.
Często do żądania ustalenia ojcostwa po wielu latach dochodzi w sytuacji, gdy w akcie urodzenia istnieje kombinacja imienia i nazwiska w rzeczywistości nieistniejącej osoby. Zgodnie z niegdyś obowiązującą ustawą Prawo o aktach stanu cywilnego istniała możliwość wpisania w rubrykę NN (a więc ojciec nieznany). Jednakże kierując się m.in. przesłanką dobra dziecka zmieniono przepisy i zgodnie z obecnie obowiązującym art. 61 p.a.s.c. należy wskazać skonkretyzowane dane. Możliwe jest zatem podanie imienia i nazwiska biologicznego ojca, względnie podanie imienia ojca i dołączenia do niego matczynego nazwiska lub nie podawanie żadnych danych – wówczas to urzędnik sam wybierze imię z tych najpopularniejszych męskich imiom celem uzupełnienia pustej rubryki.
I teraz kluczowa kwestia – skutki. Otóż takie ustalenie ojcostwa generuje powstanie pewnych praw i obowiązków wynikających ze stosunków rodziców z dziećmi. Do nich należą przede wszystkim kontakty z dzieckiem, władza rodzicielska, czy obowiązek alimentacyjny. Stąd dla uniknięcia ingerencji w procesy wychowawcze i decyzyjne częstokroć rodzic dziecka (z reguły matka) wnosi o pozbawienie władzy rodzicielskiej. Obowiązek alimentacyjny natomiast ciąży na rodzicu bez względu na fakt istnienia jakiejkolwiek więzi emocjonalnej, utrzymywania kontaktów czy właśnie sprawowania władzy rodzicielskiej. Co więcej, potencjalnie możliwe jest nawet ustalenie wstecznego obowiązku alimentacyjnego, a nawet wniesienie roszczenia o zwrot odpowiednio poniesionych przez matkę kosztów utrzymania dziecka (tzw. roszczenie regresowe), a więc mowa tu jest o dochodzeniu roszczeń za okres poprzedzający ustalenie ojcostwa.
W odniesieniu do skutków prawnych – bardzo istotne jest, że wraz z ustaleniem ojcostwa dziecko dołącza do grona najbliższych osób dziedziczących po ojcu.
Ps. Przy okazji polecam interesującą problematykę pokrewną do powyższego omówienia – dotyczącą przymusowego testu DNA.
http://prawo.gazetaprawna.pl/artykuly/907151,ojcostwo-odmowa-badan-a-prawo-do-tozsamosci.html
